4 iyul 2025‑ci ildə Xankəndinin yeni Konqres Mərkəzində keçirilən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (ECO) 17‑ci Zirvə görüşü Azərbaycanın yaxın tarixində həm simvolik, həm də praktiki baxımdan mühüm dönüm nöqtəsi oldu. Prezident İlham Əliyevin açılış nitqi, post‑münaqişə dövründə Qarabağın dirçəlməsi ilə regional iqtisadi əməkdaşlıq arasındakı kəsişmə nöqtələrini ortaya qoydu. Dövlət başçısı, ECO‑nun əvvəlki uğurlu sədrliyinə görə Qazaxıstana təşəkkür edərək, tədbirin işğaldan azad edilmiş ərazilərdə—bir vaxtlar xarabalığa çevrilmiş Xankəndidə—keçirilməsinin “xüsusi rəmzi məna” daşıdığını vurğuladı.
Prezident Əliyev xatırlatdı ki, Ermənistanın təxminən 30 illik işğalı nəticəsində ölkənin 20 faiz torpağı dağıdılıb, 1 milyondan artıq azərbaycanlı etnik təmizləməyə məruz qalıb. De-fakto “mədəni soyqırımı”nın miqyası da dəhşətlidir: 67 məsciddən 65‑i yerlə‑yeksan edilib, qəbiristanlıqlar talan olunub. Müstəqil ekspertlərin iştirakı ilə aparılan hesabata görə, vurulmuş maddi ziyan 150 milyard dollara yaxındır; ərazilərə basdırılan 1 milyondan çox mina isə müharibədən sonra 400‑ə yaxın vətəndaşın ölümünə və ya xəsarət almasına səbəb olub.
Bununla belə, dövlətin genişmiqyaslı yenidənqurma strategiyasının nəticələri artıq görünür: “Böyük Qayıdış” çərçivəsində 16 şəhər və kəndə 50 minə yaxın köçkün geri dönüb; yeni yollar, məktəblər və yaşayış massivləri istifadəyə verilib.
Əliyev Azərbaycanın ECO‑dakı fəal rolunu diqqətə çatdırdı: Bakının ev sahibliyi etdiyi COP29 iqlim konfransında inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün maliyyə vəsaitinin 100 milyarddan 300 milyard dollara qaldırılması, “Zərər və Ziyan” fondunun operativləşdirilməsi və karbon bazarları üzrə konsensus kimi nailiyyətlər əldə olunub.
2025‑ci ildə ilk dəfə keçirilən “ECO Həftəsi” (Şuşada Biznes Forumu, Ağdamda Gənclər, Laçında Qadınlar Forumu) bölgə üçün inklüziv platformaya çevrilib. Azərbaycan ECO Tədqiqat Mərkəzi və Təmiz Enerji Mərkəzinin yaradılmasına hazırlıq aparır, Şuşa isə artıq 2026‑cı ilin “ECO Turizm Paytaxtı” elan edilib.
Son 20 ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına 350 milyard dollar sərmayə cəlb olunub və bunun yarısı xarici investisiyadır. Ölkə 12 dövlətə təbii qaz ixrac etməklə regionun enerji təhlükəsizliyini təmin edir; həm Şərq‑Qərb, həm də Şimal‑Cənub nəqliyyat dəhlizləri Bakı üzərindən keçir. Prezident ölkənin açıq investisiya mühitini — minalardan təmizlənmiş azad zonalar və yaşıl enerji layihələri ilə bərpa olunan Qarabağı da — ECO üzvləri üçün “cəlbedici platforma” kimi təqdim etdi.
Zirvənin yekunu olaraq qəbul edilən “Xankəndi Kommunikesi”ndə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda aparılan bərpa işləri yüksək qiymətləndirildi, məcburi köçkünlərin ləyaqətli qayıdış hüququ təsdiqləndi və iqlim dayanıqlığı ilə iqtisadi davamlılıq növbəti mərhələ üçün əsas prioritetlər kimi müəyyənləşdirildi.
ECO‑nun Xankəndi Zirvəsi Azərbaycanın post‑münaqişə inkişaf modelini regional inteqrasiyanın lokomotivinə çevirməyi hədəfləyir. İlham Əliyevin nitqində irəli sürülən strateji xətt – bərpa, reinteqrasiya və dayanıqlı iqtisadi əməkdaşlıq – həm Qarabağın çıxdığı yenidənqurma yolunu, həm də ECO məkanının gələcək konturunu müəyyənləşdirir. Zirvənin mərkəzində dayanan mesaj aydındır: Qarabağ artıq təkcə tarix və təhlükəsizlik simvolu deyil, Cənubi Qafqaz‑Mərkəzi Asiya bağlanmasının yeni iqtisadi qovşağıdır.
Murad Zeynalov
Yeni Azərbaycan Partiyası,Məsləhətçi
