Noyabr 2020-ci il, Azərbaycan tarixində əlamətdar bir gündür. Bu gün, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasında imzalanan Üçtərəfli Bəyanat, 2020-ci ildə baş vermiş Qarabağ müharibəsinin sona çatmasını və Dağlıq Qarabağda müharibə nəticəsində yaranmış gərginliyin aradan qaldırılmasını təmin edən mühüm diplomatik sənəd oldu. Bu bəyanat həm də Azərbaycanın tarixi qələbəsini və Dağlıq Qarabağ ərazisinin azad edilməsini simvollaşdırdı. Azərbaycan və Ermənistan arasında münaqişə 1988-ci ildən başlayaraq 1990-cı illərin əvvəllərində müharibəyə çevrildi və Dağlıq Qarabağ regionunda böyük humanitar və ərazi itkilərinə səbəb oldu. 1994-cü ildə atəşkəs razılaşması imzalanmış olsa da, münaqişə tam olaraq həll edilmədi və 1990-cı illər ərzində gərginlik və lokal qarşıdurmalar davam etdi. Ermənistanın işğal etdiyi ərazilər üzərindəki kontrolu Azərbaycan üçün uzun müddət ciddi bir problemlə qarşılaşmağa səbəb oldu. 2020-ci ilin sentyabr ayında, müharibə yenidən alovlandı. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri, 30 ilə yaxın müddətdə işğalda olan Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonları azad etmək üçün hərbi əməliyyatlara başladı. Azərbaycanın əldə etdiyi böyük hərbi uğurlar və beynəlxalq ictimaiyyətin münaqişənin sülh yolu ilə həllinə yönəlmiş təzyiqləri nəticəsində, Ermənistan sülh danışıqlarına başlamalı oldu. 10 Noyabr 2020-ci ildə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan və Rusiyanın Prezidenti Vladimir Putin arasında imzalanan Üçtərəfli Bəyanat, müharibəni dayandırmaq və münaqişənin həllinə yeni bir başlanğıc vermək məqsədi güdürdü. Üçtərəfli Bəyanatın əsas məzmunu, hər iki tərəfin müharibəni dayandırması və qarşılıqlı olaraq atəşkəs elan etməsi idi. Bəyanatda qeyd olunan əsas maddələrdən bəziləri bunlardır: Atəşkəsin elan edilməsi: Müharibənin dayandırılması və atəşkəsin dərhal qüvvəyə minməsi. Ərazi dəyişiklikləri: Azərbaycan, Qarabağın bir neçə rayonunu – Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan və Laçın bölgələrini azad etdi. Ermənistan isə işğal etdiyi bu ərazilərdən geri çəkilməyə razı oldu. Laçın dəhlizinin idarə olunması: Laçın rayonu üzərindəki nəzarət Rusiya sülhməramlılarına verildi. Bu dəhliz, Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edəcək və əhalinin hərəkətini asanlaşdıracaq bir nəqliyyat yolu kimi fəaliyyət göstərəcəkdi. Sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsi: Rusiya Federasiyasının sülhməramlıları, Dağlıq Qarabağda və ətraf ərazilərdə yerləşdiriləcəkdi. Onların məqsədi münaqişə zonasında təhlükəsizliyi təmin etmək, atəşkəsə riayət olunmasını nəzarət etmək və bölgədəki sabitliyi qorumaq idi. Humanitar məsələlər: Bəyanatın imzalanmasından sonra əsir və girovların mübadiləsi, humanitar yardımların təmin edilməsi və mülki əhalinin təhlükəsizliyinin qorunması məsələləri də ön plana çıxdı. Üçtərəfli Bəyanatın imzalanması Azərbaycanın böyük bir diplomatik qələbəsi idi. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri, ərazisini işğaldan azad edərək müharibədə hərbi üstünlük qazandı və Ermənistanın işğal etdiyi torpaqlarda hərbi nəzarəti itirdi. Bununla yanaşı, Azərbaycan dövlətinin həm beynəlxalq aləmdə, həm də daxili ictimaiyyətdəki nüfuzu daha da gücləndi. Ermənistan isə müharibədəki məğlubiyyətini və işğalda saxladığı torpaqların itirilməsini qəbul etməli oldu. 10 Noyabr Bəyanatının imzalanması, Ermənistan rəhbərliyi üçün ağır bir siyasi zərbə idi, çünki bu, həm daxildəki siyasi müxalifət tərəfindən tənqid olunan bir addım oldu, həm də xalqın narazılığına səbəb oldu. Rusiya, həmçinin bu bəyanatla bölgədəki təsirini daha da gücləndirdi və münaqişənin həllində vasitəçi rolunu oynayaraq regionda sülhün qorunması üçün zəmanət verdi.10 Noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanat, münaqişənin sona çatmasını təmin edərək, Azərbaycan üçün tarixi bir zəfər anı oldu. Bu sənəd, həmçinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin uzun müddətli və qalıcı həllinə doğru atılmış mühüm bir addım idi. Bəyanatın imzalanması ilə sülh və təhlükəsizliyin təmin olunması məqsədinə nail olunsa da, bu münaqişənin tam olaraq həlli və bölgədəki gərginliyin sona çatması hələ də bir proses olaraq qalır. Həmçinin, beynəlxalq münasibətlər və diplomatik danışıqlar baxımından Üçtərəfli Bəyanat, regionda yeni bir mərhələnin başlanğıcıdır. Bu gün, 10 Noyabr Azərbaycan xalqı üçün Zəfər Günü olaraq qeyd edilir və ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi, müstəqilliyin qorunması və xalqın birliyinin təmin olunması uğrunda atılmış mühüm addım kimi əhəmiyyət daşıyır.
İlham Quliyev,
YAP-ın gənc fəalı
