Azərbaycan tarixində 31 mart tarixi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu tarix, 1918-ci ilin mart ayında Quba və ətraf rayonlarda həyata keçirilən soyqırım hadisələri ilə yadda qalıb. Həmin dövr, Rusiya İmperiyasının çöküşü, Qafqazda yeni dövlətlərin yaranması və Qarabağ, Bakı, Quba kimi bölgələrdə baş verən qanlı hadisələrlə bağlıdır. 31 mart Quba soyqırımı, azərbaycanlıların erməni və bolşevik qüvvələri tərəfindən qətlə yetirilməsi, evlərindən didərgin salınması və zorla yerindən-yurdundan sürgün edilməsi ilə bağlı ən acınacaqlı hadisələrdən biridir. 1917-ci ildə Rusiyada Çar rejiminin devrilməsi və baş verən qarışıqlıqlar, Osmanlı İmperiyasının məğlubiyyəti və müstəqillik əldə etməyə çalışan erməni və azərbaycanlıların münasibətləri bir-birinə qarşı düşmənçiliyə çevrilmişdi. 1918-ci ilin martında Quba, Bakının şimalında yerləşən, böyük bir əhalisi olan bir şəhər idi. Quba və digər Şimal bölgələri, bolşeviklər və erməni daşnakları tərəfindən idarə olunurdu. Beləliklə, bu bölgədə azərbaycanlılara qarşı bir sıra terror və soyqırım aktları həyata keçirilməyə başlandı. Martın 31-də başlayan qətliam, Quba şəhəri və ətraf kəndlərdə erməni daşnakları və bolşeviklər tərəfindən planlı şəkildə həyata keçirilib. Soyqırımı nəticəsində yüzlərlə azərbaycanlı qətlə yetirilib, minlərlə insan evlərini tərk edərək qaçmağa məcbur olub. Quba şəhərinin özündə və ətraf kəndlərdə, xüsusilə Şabran, Xudat, Quba kəndlərində kütləvi qətllər baş vermiş, çox sayda mülki şəxs həlak olmuşdur. Quba şəhəri, böyük bir məhvetmə və terrora məruz qalmış, azərbaycanlı əhalinin çoxu qətlə yetirilmiş və ya qaçmağa məcbur olmuşdur. 31 mart soyqırımı, Azərbaycan xalqının tarixində böyük bir travma və faciə olaraq qalır. Soyqırımı nəticəsində minlərlə azərbaycanlı həlak olmuş, milyonlarla insan evlərini tərk edərək başqa bölgələrə mühacirət etmişdir. Soyqırımı zamanı bir çox qadın, uşaq və yaşlı insanlar həlak olmuş, cəmiyyətin sosial quruluşu ciddi şəkildə pozulmuşdur. 31 mart soyqırımının həlledici xüsusiyyətlərindən biri də bu hadisənin daha sonra ermənilər tərəfindən təhrif olunmasıdır. 1918-ci ildəki qətliamlar, erməni tərəfdarları tərəfindən “soyqırım” olaraq göstərilmiş, lakin həmin dövrdə azərbaycanlıların yaşadığı faciə və soyqırımı çox zaman dünya ictimaiyyətinə doğru şəkildə təqdim edilməmişdir. Bu səbəbdən, bir çox hallarda Quba soyqırımı, tarixdəki digər böyük faciələrdən kifayət qədər yer almadı. 31 mart Quba soyqırımı, Azərbaycan xalqının başına gətirilmiş ən faciəvi hadisələrdən biridir. Bu hadisə, yalnız Azərbaycan xalqı üçün deyil, bütün region üçün böyük bir itki və travma olmuşdur. Bu gün, bu günün əhəmiyyətini başa düşərək, 31 mart soyqırımının faciəsini anmaq, baş vermiş hadisələrə qarşı haqlı və ədalətli yanaşmanı təmin etmək, gələcək nəsillərin bu tarixi faciədən düzgün dərslər çıxarmalarına şərait yaratmaq vacibdir. 31 mart soyqırımı, Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi formalaşdığı dövrün başlanğıcı ilə əlaqədar olaraq, tarixdəki ən acı və qanlı hadisələrdən biri olaraq qalır.
Murad Zeynalov
Yap-ın gənc fəalı
