20 Noyabr, Ağdam şəhəri ilə bağlı xüsusi bir gündür, çünki bu tarix, 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələrinin Ağdamı işğal etməsi ilə əlaqədardır. Bu hadisə, həmçinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və münaqişə ilə bağlı tarixin bir parçasıdır.
Ağdam, qədim Azərbaycan şəhərlərindən biri olub, tarixi və mədəniyyət baxımından zəngin bir bölgədir. Lakin, 1993-cü ilin 20 noyabrı, şəhərin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi ilə Ağdamın tarixində qara bir səhifə kimi qalacaqdır. Bu tarix, yalnız Ağdamın deyil, bütövlükdə Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycan xalqı üçün necə ağır bir dönəmi təmsil etdiyini göstərir.
20 Noyabr 1993-cü il, Ağdamın işğal edilməsi ilə Azərbaycan ərazisinin mühüm hissələrinin itirilməsi baxımından xüsusilə yaddaqalan bir tarixdir. Bu günə qədər Ağdam şəhəri “Qarabağın gatevay”ı kimi tanınırdı və onun strateji mövqeyi, regionda böyük önəm daşıyırdı. Ağdamın işğalı, həmçinin Azərbaycanın digər bölgələrinin, xüsusən də Şuşa və Xankəndinin təhlükəsizliyini təhdid edirdi. Ermənistanın bu işğalına qarşı Azərbaycan dövləti və xalqı sarsılmaz müqavimət göstərdi, lakin 1993-cü il noyabrında şəhər işğal edildi və əhalisi zorla evlərini tərk etməyə məcbur oldu. Bir çox sakin, öz doğma torpaqlarından qaçaraq başqa bölgələrə sığındılar.
Ağdamın işğalı həm regional, həm də beynəlxalq müstəvidə əhəmiyyətli təsirlər yaratdı. Şəhərin itirilməsi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə ciddi bir zərbə vurdu. 1990-cı illərin əvvəllərində baş verən digər işğallar kimi, Ağdamın işğalı da böyük miqdarda insan itkisinə və mülki əhalinin məcburi köçkünlüyünə səbəb oldu.
Ağdamda yaşayan insanların çoxu mühacirət etmək məcburiyyətində qaldılar. Bu, təkcə maddi zərərlərlə nəticələnmədi, həm də Azərbaycanın milli mənəvi irsinə böyük zərbə vurdu. Şəhər, dövrün məşhur tarixi abidələri, məscidləri və mədəniyyət ocaqları ilə tanınırdı.
Ağdamın işğaldan azad edilməsi, 2020-ci ildə imzalanan atəşkəs razılaşması ilə mümkün oldu. Azərbaycan ordusunun bu əraziləri geri alması, Ağdamın bərpası üçün böyük ümidlər yaratdı. Azərbaycan hökuməti, Ağdam şəhərinin yenidən qurulması və inkişaf etdirilməsi üçün planlar hazırlamış və artıq bu sahədə bir neçə mühüm addım atmışdır.
Bu gün, Ağdamın bərpası yalnız fiziki infrastrukturun yenidən qurulması ilə məhdudlaşmır. Şəhərin mədəniyyətini, adət-ənənələrini, tarixini və dilini qorumaq, yeni nəsillərə bu zəngin irsi çatdırmaq da böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Ağdamın işğalı və 20 noyabrın bu şəhər ilə əlaqəsi, Azərbaycan xalqının qarşılaşdığı böyük çətinliklərin simvoludur. Lakin bu hadisə eyni zamanda xalqın birliyini, iradəsini və əzmkarlığını da nümayiş etdirir. Ağdamın bərpası və işğaldan azad edilməsi, həmçinin Azərbaycan xalqının Qarabağ münaqişəsində əldə etdiyi mühüm uğurlardan biridir və gələcəkdə bu şəhərin əvvəlki möhtəşəmliyini bərpa etmək üçün böyük səylər tələb olunur.
Mətanət Cəfərova,
YAP-nın fəalı
