Xocalı soyqırımı 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə, Dağlıq Qarabağda erməni silahlı qüvvələri və onlara dəstək verən yerli separatçıların törətdiyi kütləvi insanlıq cinayətidir. Bu faciə, təkcə Azərbaycan xalqı üçün deyil, ümumilikdə insanlıq üçün unudulmaz bir acı olaraq qalır. Xocalı soyqırımı, 613 mülki şəxsin qətlə yetirilməsi, 1000-dən çox insanın yaralanması, 25 uşağın, 63 qadının və 70 yaşlı kişinin öldürülməsi ilə nəticələnmişdir. Bu hadisə, müharibə dövrünün ən dəhşətli və qəddar cinayətlərindən biri olaraq qalır. Beynəlxalq hüquq və humanitar prinsiplər baxımından Xocalı soyqırımı, etnik təmizləmə və insanlıq əleyhinə cinayətləri ehtiva edir. Ancaq, bu faciənin beynəlxalq aləmdə tam olaraq tanınması və müvafiq hüquqi qiymət alması hələ də ciddi bir məsələ olaraq qalır. Azərbaycanın apardığı diplomatik təşəbbüslər nəticəsində, bir neçə ölkə və beynəlxalq təşkilat bu soyqırımı tanıyıb. Məsələn, 2008-ci ildə Meksika, 2017-ci ildə Kolumbiya və bəzi digər ölkələr Xocalı soyqırımını tanıyıb və qınayıb. Lakin, ümumi beynəlxalq qəbulun əldə edilməsi hələ də çətinliklərlə qarşılaşır. Beynəlxalq aləmdə Xocalı soyqırımının tanınmaması, bir tərəfdən, siyasi səbəblərlə əlaqədardır. Bir çox ölkələr, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair öz müstəqil yanaşmalarını qorumağa çalışır, xüsusilə də erməni və Azərbaycan tərəfləri arasında balanslı bir mövqe saxlamağa çalışırlar. Digər tərəfdən, bu soyqırımının tanınmaması, beynəlxalq hüququn və BMT-nin məsələyə münasibətinin qeyri-kafi olduğunu göstərir. Beynəlxalq məhkəmələr və hüquqi orqanlar, Xocalı soyqırımına dair heç bir müvafiq hüquqi qərar qəbul etməmişdir. Xocalı soyqırımının beynəlxalq aləmdə tanınması, yalnız Azərbaycan üçün deyil, bütövlükdə insanlıq üçün vacibdir. Soyqırımların tanınması, həm qurbanların xatirəsini əbədiləşdirmək, həm də gələcəkdə belə faciələrin qarşısını almaq üçün mühüm addım atmaq deməkdir. Beynəlxalq təşkilatlar və dövlətlər bu cür faciələrin qarşısının alınması üçün daha aktiv və məsuliyyətli olmalı, müvafiq hüquqi tədbirlər görməlidir. Həmçinin, beynəlxalq məhkəmələr, insanlıq əleyhinə cinayətlərə qarşı mübarizədə daha ciddi və effektiv rol oynamalıdır.
Son olaraq, Xocalı soyqırımının beynəlxalq aləmdə tanınması, yalnız hüquqi və siyasi məsələ deyil, həm də əxlaqi məsələdir. İnsan hüquqlarının qorunması, müharibə cinayətlərinin cəzalandırılması və insanlıq dəyərlərinin təbliği adına bu soyqırımının tanınması, dünya ictimaiyyətinin gələcəkdə daha şəffaf və ədalətli olmasına səbəb olacaqdır. Xocalı, bir xalqın yaşadığı dəhşəti simvollaşdırmaqla yanaşı, bəşəriyyətin bu cür faciələrin təkrarlanmaması üçün hərəkətə keçməsinin vacibliyini təkrarlayır.
Siyasət Həsənov,
YAP Xəzər rayon təşkilatının məsləhətçisi
